Pierwotne stwardniające zapalenie dróg żółciowych (PSC) to rzadkie schorzenie, które głównie dotyka dróg żółciowych, zarówno w wątrobie, jak i poza nią, a czasami również obejmuje woreczki żółciowe oraz trzustkę.
W PSC ściany dróg żółciowych stają się zapalne, co prowadzi do ich bliznowacenia i stwardnienia, a w rezultacie zwężenia tych dróg.
Gdy drogi żółciowe są zablokowane, żółć nie może swobodnie odpływać, co prowadzi do jej gromadzenia się w wątrobie, a to z kolei uszkadza komórki wątrobowe.
W miarę postępu choroby, gromadząca się żółć może przenikać do krwiobiegu, a długotrwałe uszkodzenie prowadzi do marskości wątroby, co oznacza, że organ przestaje prawidłowo funkcjonować.
PSC często współwystępuje z przewlekłym wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego, chorobą Leśniowskiego-Crohna oraz rakiem jelita grubego, ale może również występować niezależnie.
Według American Liver Foundation, PSC występuje nieco częściej u mężczyzn niż u kobiet, a objawy zazwyczaj pojawiają się u osób w wieku od 30 do 60 lat.
Co to jest pierwotne stwardniające zapalenie dróg żółciowych?
Wątroba produkuje żółć, która jest transportowana przez małe rurki zwane drogami żółciowymi. Te małe struktury łączą się w większy przewód żółciowy, który prowadzi do jelita, gdzie żółć wspomaga trawienie i nadaje stolcu charakterystyczny brązowy kolor.
W przypadku pacjentów z PSC, zapalenie i bliznowacenie powodują blokady dróg żółciowych.
W wyniku tego żółć gromadzi się w wątrobie, co z czasem prowadzi do uszkodzenia komórek i może skutkować zwłóknieniem lub marskością, czyli powstawaniem blizn w wątrobie.
W miarę postępu marskości, blizny gromadzą się w wątrobie, co sprawia, że organ nie jest w stanie prawidłowo funkcjonować. Blizny mogą również blokować drogi żółciowe, co zwiększa ryzyko infekcji.
Objawy pierwotnego stwardniającego zapalenia dróg żółciowych
Wczesne stadium PSC często nie daje żadnych objawów, a chorobę można wykryć jedynie podczas rutynowych badań. Badania krwi mogą wykazać podwyższony poziom enzymów wątrobowych, zwłaszcza fosfatazy alkalicznej.
Objawy zaczynają się pojawiać, gdy drogi żółciowe są zablokowane, co prowadzi do uszkodzenia wątroby.
Przewód żółciowy może ulegać zakażeniu, co objawia się dreszczami, gorączką oraz bólem w górnej części brzucha. Swędzenie skóry może wystąpić, gdy żółć przedostaje się do krwiobiegu.
W miarę postępów choroby mogą wystąpić chroniczne zmęczenie, utrata apetytu, waga oraz żółtaczka. Gdy bilirubina gromadzi się w organizmie, skóra oraz białka oczu stają się żółte.
W zaawansowanych stadiach marskości może wystąpić obrzęk w jamie brzusznej oraz obrzęk nóg.
Niewydolność wątroby może wystąpić po 10-15 latach, w zależności od indywidualnych predyspozycji pacjenta.
Inne zagrożenia dla pacjentów to niedobory witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E i K), nadciśnienie wrotne, choroby metaboliczne kości oraz ryzyko rozwoju nowotworów dróg żółciowych lub jelita grubego.
Przyczyny pierwotnego stwardniającego zapalenia dróg żółciowych
Dokładna przyczyna PSC nie jest znana, ale wcześniejsze badania sugerują, że jest to choroba autoimmunologiczna, która występuje, gdy układ odpornościowy nieprawidłowo reaguje na własne komórki organizmu.
Podczas gdy zdrowy układ odpornościowy chroni organizm przed infekcjami wywołanymi przez obce patogeny, czasami myli on niektóre komórki ciała z intruzami, co prowadzi do ich uszkodzenia.
Dokładny mechanizm, w jaki autoimmunologiczne zaburzenia prowadzą do PSC, pozostaje niejasny.
Często PSC obserwuje się u pacjentów z chorobą zapalną jelit, taką jak choroba Crohna czy wrzodziejące zapalenie jelita grubego, a także u osób z sarkoidozą czy przewlekłym zapaleniem trzustki.
Czynniki genetyczne również mogą odgrywać rolę. Według Canadian Liver Foundation, PSC może dotknąć kilku członków rodziny, a jeśli jedna osoba ma tę chorobę, inni bliscy krewni mogą być w grupie ryzyka.
Choroba zapalna jelit, w szczególności wrzodziejące zapalenie jelita grubego, jest ściśle związana z PSC. Nawet 75% pacjentów z PSC ma również te schorzenia.
Nie udowodniono, aby wirusy wywołujące zapalenie wątroby były powiązane z PSC.
Diagnozowanie pierwotnego stwardniającego zapalenia dróg żółciowych
Lekarz podejrzewa PSC na podstawie wywiadu medycznego pacjenta, zwłaszcza w kontekście choroby zapalnej jelit oraz nieprawidłowych wyników badań krwi.
Diagnoza najczęściej potwierdzana jest poprzez cholangiografię.
Procedura znana jako endoskopowa wsteczna cholangiopankreatografia (ERCP) łączy w sobie endoskopię górnego odcinka przewodu pokarmowego z obrazowaniem rentgenowskim w celu diagnozowania i leczenia problemów z drogami żółciowymi oraz trzustką.
Badanie przeprowadzane jest w warunkach sedacji, a giętki endoskop wprowadzany jest przez jamę ustną do jelita cienkiego. Cienka rurka wprowadzana jest do dróg żółciowych, a barwnik uwidacznia je na zdjęciu rentgenowskim.
U pacjentów z PSC drogi żółciowe są wąskie i mają wygląd paciorków, z licznymi zwężeniami pomiędzy poszerzonymi odcinkami.
W miarę postępu choroby często przeprowadza się biopsję wątroby, by ocenić uszkodzenia wątroby. W znieczuleniu miejscowym cienka igła jest wprowadzana przez dolną część klatki piersiowej w celu pobrania próbki wątroby do analizy mikroskopowej.
Pacjenci z PSC mają również podwyższone ryzyko rozwoju wrzodziejącego zapalenia jelita grubego, a ci z PSC i wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego są bardziej narażeni na nowotwór jelita grubego. Dlatego kolonoskopia jest kluczowa w diagnozowaniu wrzodziejącego zapalenia jelita grubego oraz wczesnym wykrywaniu raka lub stanów przedrakowych.
Leczenie pierwotnego stwardniającego zapalenia dróg żółciowych
Leczenie PSC obejmuje stosowanie ursodiolu lub kwasu ursodeoksycholowego, który jest naturalnie wytwarzanym kwasem żółciowym, wykazującym skuteczność w obniżaniu podwyższonych poziomów enzymów wątrobowych u osób z PSC. Niestety, nie wpływa to jednak na poprawę przeżywalności wątroby ani na ogólną przeżywalność pacjentów.
Dostępne są również leki łagodzące swędzenie, zwane środkami przeciwświądrowymi, oraz leki maskujące kwasy żółciowe, takie jak cholestyramina, a także antybiotyki stosowane w leczeniu zakażeń i suplementy witaminowe.
Actigall to lek, który poprawia skład żółci w wątrobie, co może zmniejszać uszkodzenia wątroby. W przypadku współistniejącego wrzodziejącego zapalenia jelita grubego, taka sytuacja wymaga stosowania odpowiednich leków.
Obrzęki w jamie brzusznej i na kończynach dolnych, związane z marskością i zatrzymywaniem płynów, można leczyć dietą niskosodową oraz lekami moczopędnymi.
Mimo że badano wiele leków immunosupresyjnych i antybiotyków w kontekście PSC, nie udowodniono, że wpływają one na śmiertelność. Należą do nich cyklosporyna, takrolimus, metotreksat, budezonid i metronidazol.
W niektórych przypadkach konieczne są zabiegi endoskopowe lub chirurgiczne w celu udrożnienia dużych blokad w drogach żółciowych.
Podczas zabiegu endoskopowego lekarz wprowadza małą rurkę z balonem do zwężonego przewodu żółciowego. Balon jest następnie nadmuchiwany, aby rozszerzyć kanał, umożliwiając odpływ żółci. Czasami stosuje się stenty z plastikowych rurek, które pomagają utrzymać drogi żółciowe otwarte.
Niestety, PSC często postępuje do momentu, w którym przeszczep wątroby staje się koniecznością. Transplantacja wątroby jest obecnie uznawana za skuteczną metodę leczenia przewlekłych, ciężkich chorób wątroby.
Postępy w technikach chirurgicznych oraz w stosowaniu nowych leków przeciwodrzuceniowych znacznie poprawiły wyniki przeszczepów. Pacjenci z PSC mają dobre rokowania po transplantacji wątroby, z wysokimi wskaźnikami przeżycia w ośrodkach transplantacyjnych oraz wysoką jakością życia po zabiegu.
Nowe badania i kierunki terapeutyczne w 2024 roku
W 2024 roku badania nad pierwotnym stwardniającym zapaleniem dróg żółciowych koncentrują się na zrozumieniu mechanizmów autoimmunologicznych tej choroby. Nowe terapie biologiczne, takie jak leki modulujące odpowiedź immunologiczną, zaczynają zyskiwać na popularności i wykazują obiecujące wyniki w kontrolowaniu postępu choroby.
Co więcej, badania kliniczne prowadzone są w celu oceny skuteczności nowych leków, takich jak obeticholic acid, które mają na celu poprawę funkcji wątroby i zmniejszenie stanu zapalnego. Wstępne wyniki sugerują, że mogą one przynieść korzyści pacjentom w późniejszych stadiach choroby.
Również badania nad genetyką PSC wskazują na możliwość identyfikacji biomarkerów, które mogłyby pomóc w wczesnej diagnozie i monitorowaniu choroby. Odkrycia te mogą znacząco wpłynąć na przyszłe strategie leczenia i poprawić jakość życia pacjentów.
W miarę postępu badań, wspieranie dostępu do nowoczesnych terapii oraz zwiększenie świadomości na temat PSC wśród lekarzy i pacjentów staje się kluczowe dla skutecznego zarządzania tą chorobą.
