Opozycyjne buntownicze zaburzenie (ODD) odnosi się do uporczywego przejawiania irracjonalnie buntowniczego zachowania oraz złości na autorytet przez dłuższy czas. ODD występuje najczęściej u dzieci, ale może także pojawiać się w okresie wczesnego dojrzewania. Dzieci z ODD często wykazują nieposłuszeństwo i kłótliwość, a konsekwentne wzorce tych zachowań mogą wskazywać na ukryte zaburzenie.
W tym artykule przyjrzymy się ODD, jak je rozpoznać oraz jakie są skuteczne metody leczenia tego zaburzenia.
Szybkie fakty na temat ODD:
- ODD to rodzaj zaburzenia zachowania, które częściej występuje u młodszych dzieci.
- Osoby z ODD łatwo się denerwują i często łamią zasady.
- Najczęstszą formą leczenia jest psychoterapia.
Czym są zaburzenia zachowania?
Dzieci i młodzież mogą przejawiać agresywne zachowanie w wyniku wielu czynników środowiskowych i rozwojowych. Badania nad rozwojem mózgu w dzieciństwie i okresie dorastania sugerują, że takie zachowanie niekoniecznie wynika z jakiegokolwiek zidentyfikowanego zaburzenia strukturalnego.
Lepsze zrozumienie wpływu czynników społecznych na zachowanie oznacza, że niektóre nieposłuszne lub sprzeczne postawy są obecnie postrzegane jako normalne lub oczekiwane, a nie jako zaburzenie zachowania.
Co klasyfikuje jako zaburzenie?
Zaburzenia zachowania obejmują grupę zaburzeń psychicznych i behawioralnych, które charakteryzują się uporczywymi wzorcami zachowań uznawanych za drażliwe, kłótliwe, agresywne lub nieposłuszne. Aby osoba mogła być zakwalifikowana jako mająca zaburzenie, musi wykazywać te zachowania w znacznie większym stopniu niż ich rówieśnicy.
Przykłady zachowań mogących wynikać z zaburzenia zachowania obejmują:
- częste kłamstwa
- agresywne i wrogie zachowanie
- wandalizm
- uporczywa kradzież
- używanie alkoholu lub narkotyków
Zaburzenia zachowania są stosunkowo powszechne wśród młodych ludzi i mogą znacząco wpłynąć na ich życie społeczne, edukacyjne oraz domowe.
Co to jest ODD?
Dzieci i młodzież z ODD cechują się charakterystycznymi wzorcami buntu, mściwości, złości oraz kłótliwości wobec autorytetów. Aby wykwalifikowany personel medyczny mógł zdiagnozować ODD, te wzorce zachowań muszą trwać przez co najmniej 6 miesięcy i znacząco upośledzać codzienne funkcjonowanie osoby.
W porównaniu z innymi zaburzeniami zachowania, ODD przejawia raczej nieposłuszeństwo lub kłócenie się z autorytetami, takimi jak nauczyciele czy rodzice, niż zachowania aspołeczne. ODD jest formalnie uznawane za zaburzenie w piątej edycji DSM. Nie należy mylić ODD z zaburzeniami ze spektrum autyzmu, mimo że dzielą one pewne podobieństwa behawioralne.
Objawy ODD często pojawiają się, gdy dziecko ma od 6 do 8 lat. Warto zauważyć, że niektóre objawy ODD mogą występować także u dorosłych, którzy wykazują podobne zachowania do tych u dzieci i młodzieży. Na przykład dorosły z ODD może odczuwać gniew wobec swojego przełożonego w pracy, podobnie jak w relacji z nauczycielem czy rodzicem.
Przyczyny
Przyczyna ODD pozostaje nieznana, ale najprawdopodobniej jest wynikiem wielu czynników środowiskowych, rozwojowych i genetycznych. Na przykład połączenie czynników ryzyka środowiskowego, takich jak trauma dziecięca lub ubóstwo, z czynnikami genetycznymi, takimi jak predyspozycje do zachowań agresywnych, może przyczynić się do rozwoju ODD.
Objawy
Rozpoznanie objawów ODD lub zaburzeń zachowania może być wyzwaniem. Wszystkie zachowania związane z ODD mogą pojawiać się u dziecka lub nastolatka w różnym stopniu częstotliwości. W większości przypadków nie są to powody do niepokoju.
Jednakże, zachowania trwające przez co najmniej 6 miesięcy i mające poważny wpływ na codzienne życie dziecka mogą wskazywać na ODD. Te zachowania muszą być wyraźnie ostrzejsze i częstsze niż u ich rówieśników.
Aby określić, czy dana osoba ma ODD, warto zwrócić uwagę na częstotliwość występowania określonych zachowań. Jeśli dana osoba regularnie demonstruje te same zachowania w konkretnych sytuacjach, może to prowadzić do błędnych wniosków, że takie zachowania zdarzają się częściej niż w rzeczywistości.
Pomocne może być konsultowanie się z innymi osobami, które regularnie mają kontakt z daną osobą. Jeśli nie można wiarygodnie ustalić wzorca objawów, jest mało prawdopodobne, żeby zachowanie było skutkiem zaburzenia zachowania.
W takich sytuacjach najlepiej unikać rozmów z osobą o zaburzeniach zachowania lub nalegać na niepotrzebną opiekę medyczną, ponieważ może to spowodować, że poczują się wyobcowani lub urażeni, co może prowadzić do dalszych problemów.
Jak jest diagnozowana?
Wszystkie zaburzenia zachowania są diagnozowane przez specjalistę zdrowia psychicznego, takiego jak psychiatra. Używają oni pytań diagnostycznych i postępują zgodnie z wytycznymi określonymi w celu oceny, czy dana osoba ma ODD.
Kryteria diagnozowania ODD obejmują:
- wzór gniewnego lub drażliwego nastroju, kłótliwego lub buntowniczego zachowania lub mściwości trwający co najmniej 6 miesięcy, wyrażony poprzez interakcję z osobą, która nie jest rodzeństwem.
- zachowanie powodujące znaczne zakłócenia w funkcjonowaniu społecznym, edukacyjnym, zawodowym lub domowym.
- zachowanie nie będące wynikiem innego problemu zdrowia psychicznego, takiego jak zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD).
ODD może mieć różny stopień nasilenia:
- Łagodny: objawy występują w określonych kontekstach, na przykład w szkole lub w domu.
- Umiarkowane: objawy występują w co najmniej dwóch kontekstach.
- Ciężkie: objawy są obecne w trzech lub więcej kontekstach.
Aby pomóc w dokonaniu oceny, psychiatra może wymagać raportów od osób regularnie kontaktujących się z daną osobą. Przeanalizują oni historię medyczną i psychiatryczną danej osoby i mogą zalecić dalsze testy psychiatryczne, jeśli podejrzewają, że inny stan wpływa na objawy.
Objawy ODD mogą często pokrywać się z różnymi zaburzeniami, takimi jak ADHD czy zaburzenie dwubiegunowe, które najpierw należy wykluczyć.
Leczenie
Leczenie ODD jest skomplikowane, ponieważ przyczyny takiego zachowania mogą być złożone. Każda osoba jest oceniana indywidualnie, a leczenie dostosowywane jest do jej potrzeb.
Psychoterapia jest popularną metodą terapeutyczną, ale specyficzny rodzaj psychoterapii zależy od jednostki; podstawowym celem jest pomoc osobie w znalezieniu nowych sposobów radzenia sobie ze stresem, relacjami z autorytetami oraz wyrażaniem emocji.
Inne formy leczenia mogą być zalecane w terapii schorzeń podstawowych, które mogą przyczyniać się do wystąpienia objawów. Na przykład terapia rodzinna może być pomocna, gdy problematyczne życie domowe wpływa na zaburzenie.
Leki nie są standardowo stosowane w leczeniu ODD, ale mogą być przepisywane w celu leczenia innych schorzeń, takich jak ADHD.
Na wynos
ODD może znacznie zakłócać codzienne funkcjonowanie i prowadzić do poważnych konsekwencji, takich jak nadużywanie substancji czy nawet problemy z prawem. Jednak jeśli ODD zostanie zdiagnozowane wystarczająco wcześnie, można skutecznie zarządzać tym zaburzeniem.
Ważne jest, aby osoby, które są świadkami agresywnych lub niesfornych zachowań, były ostrożne w oznaczaniu ich jako zaburzenia zachowania. W 2024 roku badania wskazują, że interwencja we wczesnych stadiach ODD może znacząco poprawić jakość życia dzieci oraz ich rodzin. Warto śledzić najnowsze osiągnięcia w terapii i psychologii, aby skuteczniej wspierać młodych ludzi z tymi wyzwaniami.
