Zaburzenie osobowości to jeden z wielu aspektów osobowości i zachowania, które opisują osoby zmagające się z trudnościami w interakcjach międzyludzkich. Osoby dotknięte tymi zaburzeniami często mają sztywne i nieelastyczne perspektywy, co utrudnia im adaptację do zmian i wymagań życia. W rezultacie, mogą być postrzegane jako dysfunkcyjne w ocenie sytuacji oraz w relacjach z innymi.
Według Podręcznika diagnostyczno-statystycznego zaburzeń psychicznych (DSM) Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (APA), zaburzenie osobowości definiuje się jako: «trwały wzorzec wewnętrznego doświadczenia i zachowania, który znacznie odbiega od oczekiwań kulturowych osoby». Zaburzenia te są uznawane za choroby psychiczne, które mogą powodować znaczny dyskomfort, szczególnie w codziennych sytuacjach społecznych, takich jak praca czy szkoła.
Osoby z zaburzeniami osobowości często wierzą, że ich postrzeganie sytuacji oraz zachowania są normalne. Jednakże ich myśli i działania mogą być autodestrukcyjne. Często obwiniają innych za problemy, które ich dotyczą, co może prowadzić do izolacji społecznej.
Czym jest osobowość?
Ryckman definiuje osobowość jako «dynamiczny i zorganizowany zestaw cech, które każdy człowiek posiada, co w wyjątkowy sposób wpływa na ich zachowania, motywacje i postrzeganie różnych sytuacji». Osobowość jednostki wpływa na to, jak postrzega świat i kształtuje ich myśli, postawy oraz emocje.
Osoby z tzw. zdrowymi osobowościami radzą sobie z naturalnym stresem i potrafią tworzyć funkcjonalne relacje z rodziną oraz rówieśnikami.
Zaburzenia osobowości
Zaburzenia osobowości dzieli się na trzy główne grupy (klastry): A, B i C, zgodnie z DSM-5. Klaster A obejmuje osoby, których zachowanie może być postrzegane jako ekscentryczne. Osoby z tymi zaburzeniami często postrzegają innych jako obcych. Do tego typu zaburzeń należą: paranoidalne, schizoidalne i schizotypowe zaburzenie osobowości.
Paranoidalne zaburzenie osobowości
Osoba z paranoicznym zaburzeniem osobowości jest podejrzliwa i nieufna. Może mieć przekonanie, że inni ją oszukują lub manipulują nią, co prowadzi do braku zaufania nawet do bliskich. Wszelkie poufne informacje mogą być interpretowane jako zagrożenie, a niewinne uwagi mogą być postrzegane jako ukryte ataki. Osoby te często podejrzewają partnerów o nielojalność, nawet bez podstaw.
Schizoidalne zaburzenie osobowości
Osoby z schizoidalnym zaburzeniem osobowości często wydają się odległe, oderwane i zimne. Unikają bliskich kontaktów społecznych, co powoduje trudności w nawiązywaniu relacji osobistych. Inni mogą postrzegać je jako pozbawione poczucia humoru, co może być mylące, ponieważ osoby te mogą być wrażliwe i odczuwać głęboką samotność.
Schizotypowe zaburzenie osobowości
Osoby z schizotypowym zaburzeniem osobowości są również oderwane od relacji społecznych i mogą doświadczać zniekształceń poznawczych oraz percepcyjnych. Mogą mieć słabe umiejętności społeczne i czasami doświadczają epizodów psychotycznych. Ich myśli mogą być zdominowane przez urojeniowe interpretacje codziennych wydarzeń, co prowadzi do przekonań o telepatii lub nadzwyczajnych zdolnościach empatycznych.
Zaburzenia osobowości z klastra B obejmują osoby z trudnościami w relacjach społecznych, których zachowania mogą być postrzegane jako niepokojące i dramatyczne. Typowe przykłady to aspołeczne, borderline, histrioniczne oraz narcystyczne zaburzenia osobowości.
Aspołeczne zaburzenie osobowości
Osoby z aspołecznym zaburzeniem osobowości często nie przejmują się konsekwencjami swoich działań. Mogą być manipulacyjne, a ich zachowanie często prowadzi do zastraszania innych. Często nie odczuwają wyrzutów sumienia za swoje czyny, a swoje problemy obwiniają innych.
Zaburzenie osobowości borderline
W przypadku zaburzenia osobowości borderline jednostka doświadcza niestabilnych i intensywnych relacji z innymi. Często mogą występować skłonności do samouszkodzeń oraz emocjonalnej niestabilności.
Histrioniczne zaburzenie osobowości
Histrioniczne zaburzenie osobowości charakteryzuje się silną potrzebą bycia w centrum uwagi oraz lękiem przed byciem ignorowanym. Osoby z tym zaburzeniem często wydają się przesadnie emocjonalne, a ich zachowanie może być prowokacyjne lub uwodzicielskie, co powoduje, że ignorują uczucia innych.
Narcystyczne zaburzenie osobowości
Narcystyczne zaburzenie osobowości przejawia się nadmiernym poczuciem własnej ważności oraz brakiem szacunku dla uczuć innych. Osoby te często wyolbrzymiają swoje talenty i oczekują, że inni będą je podziwiać. Ich krucha samoocena sprawia, że są bardzo wrażliwe na krytykę.
Osoby z tego typu zaburzeniem mogą mieć trudności w utrzymaniu zdrowych relacji z innymi, często traktując ludzi jako narzędzia do osiągnięcia swoich celów.
Zaburzenia osobowości z klastra C są zazwyczaj związane z wycofaniem i lękiem przed nawiązywaniem bliskich relacji. Osoby te mogą odczuwać silny niepokój w sytuacjach społecznych i często są niepewne siebie. Przykłady to unikowe, zależne i obsesyjno-kompulsywne zaburzenia osobowości.
Osobowość unikająca
Osoby z unikającym zaburzeniem osobowości często unikają sytuacji społecznych z obawy przed odrzuceniem. Często czują się nieadekwatne i mają niską samoocenę, co utrudnia im budowanie relacji. Chociaż pragną bliskości, brakuje im pewności siebie.
Zależne zaburzenie osobowości
Osoby z tym zaburzeniem mają silną potrzebę opieki i są bardzo uzależnione od innych. Obawiają się rozłąki i często wydają się uległe. Ich pragnienie zadowolenia innych sprawia, że są narażone na manipulację ze strony otoczenia.
Zaburzenie osobowości obsesyjno-kompulsywne
Zaburzenie osobowości obsesyjno-kompulsywne cechuje nadmierna dbałość o perfekcjonizm oraz trudności w relacjach osobistych. Osoby te mają sztywne podejście do zasad i mogą mieć problem z delegowaniem zadań. W przeciwieństwie do osób z OCD, osoby z tym zaburzeniem uważają swoje zachowanie za normalne i opierają się zmianom.
Aktualne badania i wnioski na rok 2024
Z najnowszych badań wynika, że zaburzenia osobowości mogą być rezultatem interakcji między czynnikami genetycznymi a środowiskowymi. W 2024 roku większy nacisk kładzie się na terapie oparte na dowodach, które integrują podejścia psychologiczne oraz psychiatryczne, co może przynieść lepsze rezultaty w leczeniu pacjentów. Badania wykazały, że zrozumienie zaburzeń osobowości jako spektrum, a nie tylko jako wyraźnych kategorii, może poprawić diagnozowanie i leczenie.
Dodatkowo, nowe metody terapeutyczne, takie jak terapia schematu czy dialektyczna terapia behawioralna, wykazują obiecujące wyniki w pracy z osobami z zaburzeniami osobowości. Statystyki sugerują, że wprowadzenie podejścia zindywidualizowanego, które uwzględnia unikalne doświadczenia pacjenta, może znacząco wpłynąć na skuteczność terapii.
Ostatnie odkrycia podkreślają również znaczenie wczesnej interwencji w przypadku młodych ludzi z oznakami zaburzeń osobowości, co może zmniejszyć nasilenie objawów w dorosłym życiu. W 2024 roku badania koncentrują się na opracowywaniu programów prewencyjnych, które mogą pomóc w zidentyfikowaniu ryzyka i wczesnym wprowadzeniu wsparcia.
