Terapia Biofeedback to innowacyjna metoda leczenia nielekowego, w ramach której pacjenci uczą się kontrolować procesy organizmu, które na co dzień są niedobrowolne, takie jak napięcie mięśni, ciśnienie krwi czy częstość akcji serca. To podejście staje się coraz bardziej popularne, zwłaszcza w kontekście rosnącej świadomości o znaczeniu zdrowia psychicznego i emocjonalnego.
Choć potrzebne są dodatkowe dowody na potwierdzenie jej skuteczności w niektórych zaburzeniach, uważa się, że terapia biofeedback przynosi korzyści w wielu stanach, takich jak chroniczny ból, nietrzymanie moczu, wysokie ciśnienie krwi, napięciowe bóle głowy oraz migreny. Dzięki swojej nieinwazyjności i braku farmakologicznych składników, zmniejsza ryzyko wystąpienia niepożądanych skutków ubocznych, co czyni ją odpowiednią dla osób, które wolą unikać leków lub są w grupach ryzyka, jak kobiety w ciąży.
Często terapia ta jest łączona z treningiem relaksacyjnym, co potęguje jej efekty.
Jak to działa
Istnieją trzy popularne rodzaje terapii biofeedback:
- Biofeedback termiczny mierzący temperaturę skóry
- Elektromiografia, która ocenia napięcie mięśni
- Neurofeedback, czyli biofeedback EEG
EEG biofeedback to zaawansowany typ biofeedbacku, który mierzy aktywność fal mózgowych. Może on pomóc pacjentom z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD), uzależnieniami, lękiem, napadami drgawkowymi, depresją oraz innymi zaburzeniami neurologicznymi.
Podczas sesji terapeuta przywiązuje elektrody do skóry pacjenta, które wysyłają informacje do systemu monitorującego. Terapeuta analizuje pomiary na ekranie, a poprzez próbę i błąd identyfikuje działania umysłowe i techniki relaksacyjne, które mogą wspierać regulację procesów fizjologicznych pacjenta.
Ostatecznie pacjenci uczą się samodzielnie kontrolować te procesy bez konieczności monitorowania.
Sesje zazwyczaj trwają mniej niż godzinę. W przypadku niektórych schorzeń pacjenci mogą odczuwać ulgę już po ośmiu do dziesięciu sesjach. Przy bardziej skomplikowanych stanach, jak nadciśnienie tętnicze, poprawa może wymagać około 20 sesji. Sesje są zazwyczaj wzbogacone o ćwiczenia umysłowe i relaksacyjne, które pacjenci wykonują w domu przez 5 do 10 minut dziennie.
Aktualne Zastosowania Terapii Biofeedback
Choć mechanizm działania biofeedbacku nie jest do końca jasny, istnieją przesłanki, że przynosi on korzyści osobom żyjącym w stresie, według badania przeprowadzonego przez University of Maryland Medical Center (UMM).
W sytuacjach stresowych wewnętrzne procesy, takie jak ciśnienie krwi, mogą ulegać zaburzeniu. Terapia biofeedback uczy pacjentów skutecznych ćwiczeń relaksacyjnych i mentalnych, które mogą zmniejszyć objawy.
Migrena
Techniki biofeedbacku i relaksacji cieszą się dużym zainteresowaniem jako metody leczenia bólów głowy i migren, choć wyniki badań nad ich skutecznością są mieszane.
W badaniu z 2015 roku w Japonii wykazano, że terapia biofeedback znacząco zmniejsza częstotliwość i nasilenie objawów u osób z migrenowymi bólami głowy.
Jednakże w 2009 roku inna grupa naukowców zauważyła, że chociaż techniki relaksacyjne są korzystne dla osób z migrenami, połączenie ich z biofeedbackiem nie przynosi dodatkowych korzyści.
Autorzy zwrócili uwagę, że:
«Biofeedback jest niezwykle kosztownym i czasochłonnym sposobem leczenia, który w naszym badaniu nie przyniósł dodatkowych korzyści w porównaniu z prostymi technikami relaksacyjnymi w leczeniu migren oraz napięciowych bólów głowy u dorosłych.»
Michigan Headache and Neurological Institute (MHNI) sugeruje, że terapia biofeedback może poprawić objawy bólu głowy i migreny u 40 do 60 procent pacjentów, co jest porównywalne z efektywnością leków. Proponują również, że łączenie biofeedbacku z farmakoterapią może zwiększyć skuteczność obu podejść, choć niektóre przypadki mogą być mniej wrażliwe na biofeedback, jeśli ich przyczyny są różnorodne.
ADHD
Niektóre badania sugerują, że EEG biofeedback, zwany także neurofeedbackiem, może przynieść korzyści osobom z ADHD.
Według przeglądu systematycznego z 2014 roku, istnieje coraz więcej dowodów na skuteczność neurofeedbacku w leczeniu ADHD, jednak potrzebne są dalsze badania, aby w pełni potwierdzić jego efektywność, ze względu na niedoskonałości w projektowaniu wielu badań.
Zespół stresu pourazowego
Niektóre metody biofeedbacku mogą być pomocne dla pacjentów z zespołem stresu pourazowego (PTSD).
Jedno z badań wykazało, że dodanie biofeedbacku z zmiennością serca do standardowego leczenia PTSD nie przyniosło żadnych korzyści.
Jednak w 2016 roku naukowcy stwierdzili, że stosowanie EEG biofeedbacku «znacząco zmniejszyło objawy PTSD» u 17 pacjentów z PTSD.
Nietrzymanie moczu
Agencja ds. Polityki i Badań Opieki Zdrowotnej obecnie zaleca trening mięśni dna miednicy z wykorzystaniem terapii biofeedback w leczeniu nietrzymania moczu, opierając się na wynikach badań klinicznych.
Niepokój dzieci u dentysty
Naukowcy z Narayana Dental College and Hospital w Indiach badali, czy terapia biofeedback może pomóc w kontroli lęku u dzieci podczas wykonywania zabiegów stomatologicznych.
W artykule stwierdzili, że «biofeedback może być skuteczny w początkowych wizytach u dentysty dla dzieci z lękiem, a prostsze urządzenia do biofeedbacku powinny być wykorzystywane podczas tych wizyt.»
Choroba Raynauda
Choroba Raynauda to stan, który powoduje, że niektóre części ciała stają się odrętwiałe i chłodne w odpowiedzi na niskie temperatury lub stres emocjonalny, co jest wynikiem problemów z dopływem krwi do skóry.
Badania sugerują, że biofeedback może pomóc w złagodzeniu objawów choroby Raynauda. Stowarzyszenie Raynauda informuje, że od 80 do 90 procent pacjentów z tym schorzeniem doświadczyło poprawy krążenia oraz zmniejszenia częstości objawów po terapii.
Chroniczne zaparcia
Zespół z University of Iowa odkrył, że terapia biofeedback wykazuje lepsze wyniki niż stosowanie środków przeczyszczających w przypadku przewlekłych zaparć, a także może skutecznie przekwalifikować mięśnie odpowiedzialne za te dolegliwości.
Główna autorka badania stwierdziła, że «wyniki pokazują, że poprawa ruchu jelit jest możliwa u prawie 80 procent pacjentów dzięki biologicznemu sprzężeniu zwrotnemu.»
W 2014 roku inne badania potwierdziły, że pacjenci z zaparciami, zarówno z zespołem jelita drażliwego (IBS), jak i bez niego, «prawdopodobnie skorzystają z terapii biofeedback.»
Nietrzymanie stolca
Naukowcy z Uniwersytetu w Lubece w Niemczech odkryli, że stymulacja elektryczna w połączeniu z terapią biofeedback przyniosła korzyści pacjentom z nietrzymaniem stolca.
Podano, że «istnieją wystarczające dowody na skuteczność biofeedbacku (BF) oraz stymulacji elektrycznej (ES) w leczeniu nietrzymania stolca.» Kombinacja stymulacji ze średnią modulacją amplitudy (AM-MF) oraz biofeedbacku wydaje się najskuteczniejszym i najbezpieczniejszym rozwiązaniem.
Terapie poznawcze i behawioralne
Dr John Krystal, redaktor naczelny, zauważył, że biofeedback może otworzyć nowe możliwości w terapiach poznawczych i behawioralnych.
Komentował badania, w których uczestnicy byli w stanie kontrolować aktywność określonych obszarów mózgu, gdy otrzymywali sygnały zwrotne za pomocą funkcjonalnego obrazowania metodą rezonansu magnetycznego (fMRI).
Chroniczny ból odbytnicy
Badania przeprowadzone przez naukowców z University of North Carolina wykazały, że biofeedback jest bardziej skuteczny niż inne metody leczenia przewlekłego bólu, znanego jako syndrom dźwigacza odbytu.
Nocny bruksizm
Nocny bruksizm to zjawisko zaciskania, wzmacniania, mielenia lub zgrzytania zębami i szczękami podczas snu.
Zespół z The Turner Dental Hospital w Manchesterze w Wielkiej Brytanii badał wpływ terapii biofeedback na ten stan.
Dziewiętnastu uczestników otrzymało specjalne urządzenie do biofeedbacku i zostali poinstruowani, aby nosić je co noc przez 5 tygodni.
Jedenaście z nich doświadczyło zmniejszenia bólów głowy oraz dyskomfortu szczękowo-mięśniowego po przebudzeniu.
Autorzy badania stwierdzili: «Zastosowanie biofeedbacku może zmniejszyć poziom parafunkcyjnej aktywności i prowadzić do znaczącej poprawy objawów.» Dodali, że w trakcie badania nie zaobserwowano negatywnych skutków ubocznych.
Utrzymująca się dziecięca apraksja mowy
Osoby z apraksją mowy mają trudności z poprawnym i konsekwentnym wyrażeniem tego, co chcą powiedzieć. Problemy te mają swoje źródło w funkcjonowaniu mózgu, a nie mięśni mowy.
Naukowcy z Haskins Laboratories w Connecticut zbadali skuteczność programu terapeutycznego, który obejmował ultradźwiękowe biofeedback dla sześciorga dzieci z dziecięcą apraksją mowy (CAS), które zmagały się z błędami dźwiękowymi.
Po 18 sesjach terapeutycznych autorzy doszli do wniosku, że «program terapeutyczny zawierający ultradźwiękowe biofeedback jest realną opcją na poprawę dokładności dźwięku mowy u dzieci z utrzymującymi się błędami związanymi z CAS.»
Inne schorzenia, które mogą skorzystać z biofeedbacku, to:
- Ból pleców
- Depresja
- Niepokój
- Astma
- Wysokie ciśnienie krwi
- Cukrzyca
- Chroniczny ból
- Jadłowstręt psychiczny
- Trudności w uczeniu się
- Skurcze mięśni
- Choroba lokomocyjna
Terapia Biofeedback może również znacząco poprawić wydajność sportowców. Przykładem jest psycholog sportowy Timothy Harkness, który zastosował neurofeedback, by pomóc Abhinavowi Bindrze, zdobywcy złotego medalu na igrzyskach olimpijskich w Pekinie w konkurencji 10 metrów.
