Zaburzenie deficytu uwagi oraz zaburzenia nadpobudliwości psychoruchowej to dwa istotne czynniki, które wpływają na sposób myślenia i zachowania dzieci. Około 1 na 20 dzieci boryka się z tymi problemami, co może stanowić poważne wyzwanie w ich nauce i codziennych aktywnościach.
Terminy ADD i ADHD są często używane zamiennie, jednak istnieją istotne różnice między nimi. Zgodnie z nowym wydaniem Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5), Amerykańskie Stowarzyszenie Psychiatryczne (APA) uznaje jedynie termin «Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder».
Czym są ADHD i ADD?
Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD) to stan, który łączy w sobie problemy z uwagą, nadaktywnością oraz trudności w kontrolowaniu impulsów. Te objawy mogą znacząco utrudniać funkcjonowanie i rozwój dzieci w różnych sferach życia.
Rozróżniamy trzy podtypy ADHD:
- Głównie nieuważne ADHD (ADD) charakteryzuje się problemami z organizacją, zapominaniem i brakiem skupienia na zadaniach.
- Przeważające hiperaktywno-impulsywne ADHD objawia się niepokojem oraz impulsywnym podejmowaniem decyzji, bez wyraźnych objawów nieuwagi.
- W połączeniu ADHD łączy cechy zarówno nieuwagi, jak i nadpobudliwości oraz impulsywności.
Warto zauważyć, że nie każdy, kto ma ADHD, musi być nadaktywny. Osoby z ADD mogą wykazywać wiele objawów ADHD, ale nie manifestują nadpobudliwości. Często mają problemy z dezorganizacją, zapominaniem i koncentracją na mniej interesujących zadaniach.
Osoby z ADD potrafią skupić się na tematach, które ich interesują, jednak mogą mieć trudności z utrzymaniem uwagi na codziennych czynnościach, takich jak pranie czy odrabianie lekcji.
Zgodnie z klasyfikacją DSM-5, osoby z ADD będą diagnozowane jako ADHD, ale z dodatkowym specyfikatorem «głównie nieuważnej prezentacji».
Objawy
Objawy osób z ADD i ADHD są podobne, jednak różnią się w zależności od rodzaju zaburzenia. DSM-5 dostarcza szczegółowej listy kryteriów diagnostycznych dla tych stanów psychicznych.
Nieuważne ADHD lub ADD
Osoby z tą formą ADHD nie wykazują nadpobudliwości, ale mogą doświadczać następujących objawów:
- Problemy z organizowaniem zadań lub czynności.
- Łatwość w odciąganiu uwagi od wykonywanego zadania.
- Regularne zapominanie o codziennych czynnościach.
- Tracenie rzeczy potrzebnych do wykonania zadań.
- Unikanie zadań, które nie są interesujące.
- Trudności w utrzymaniu uwagi na pracach domowych lub obowiązkach zawodowych.
- Niezdolność do postępowania zgodnie z jasnymi wskazówkami.
- Wrażenie, że nie słuchają, gdy się do nich mówi.
- Regularne popełnianie błędów z niedbalstwa.
- Problemy z utrzymywaniem uwagi na zadaniach lub w sytuacjach społecznych.
Hiperaktywno-impulsywne ADHD
Osoby z tym typem ADHD nie przejawiają oznak nieuwagi, ale mogą wykazywać takie objawy jak:
- Zawsze bycie «w ruchu».
- Wibrowanie na siedzeniu, wiercenie się lub stukanie w dłonie czy stopy.
- Regularne opuszczanie miejsca w sytuacjach wymagających pozostania na siedząco.
- Nadmierne mówienie.
- Problemy z czekaniem na swoją kolej.
- Przeszkadzanie innym w rozmowie lub działaniach.
- Przedwcześnie wygłaszanie odpowiedzi przed zakończeniem pytania.
Połączone ADHD
Kiedy ktoś wykazuje objawy zarówno ADD, jak i nadpobudliwe-impulsywne ADHD, może to być klasyfikowane jako połączone ADHD.
Diagnoza
Sama obecność objawów nie wystarcza do postawienia diagnozy. Osoba, która często zapomina o swoich kluczach lub przesadnie mówi, niekoniecznie musi mieć ADD czy ADHD. Wymagana jest obecność wielu kryteriów, aby można było postawić diagnozę.
Dziecko musi wykazywać co najmniej sześć z wymienionych objawów, aby można było postawić diagnozę. U nastolatków i dorosłych wystarczy pięć objawów. Objawy muszą być obecne przez co najmniej sześć miesięcy przed diagnozą, a trzy lub więcej objawów nieuwagi lub nadpobudliwości muszą wystąpić przed ukończeniem 12. roku życia.
Ważne jest również nasilenie objawów. Wszyscy od czasu do czasu zapominają kluczy, a dzieci często unikają odrabiania lekcji. Jednak u osób z ADD czy ADHD te objawy mają poważny wpływ na życie społeczne, szkolne i zawodowe.
Objawy muszą być adekwatne do poziomu rozwoju osoby, na przykład licealista, który regularnie wspina się na stół w klasie, może być objawem nieodpowiednim dla jego wieku.
Objawy muszą występować w różnych środowiskach, takich jak szkoła, praca, dom i sytuacje społeczne. Niezbędne są wyraźne dowody na wpływ objawów na jakość życia danej osoby.
Lekarze będą również brali pod uwagę, czy objawy można wyjaśnić innymi zaburzeniami.
Czy dziecko po prostu buntuje się przeciwko autorytetom? Czy ich zachowanie jest wołaniem o uwagę? W przypadku podejrzenia ADHD lub ADD u dzieci, szkolny psycholog może być zaangażowany w obserwację zachowania dziecka w klasie, aby pomóc w postawieniu właściwej diagnozy.
Inne stany, które powodują podobne objawy
Ważne jest, aby lekarze upewnili się, że nietypowe zachowania nie są spowodowane innymi zaburzeniami. Zaburzenia nastroju, zaburzenia lękowe, zaburzenia osobowości czy zaburzenia dysocjacyjne mogą wykazywać podobne objawy jak ADD lub ADHD.
Dzieci z ADHD są bardziej narażone na wystąpienie innych zaburzeń. Centrum Kontroli i Prewencji Chorób (CDC) szacuje, że około połowa dzieci z ADHD ma również inne problemy zdrowotne.
Problemy behawioralne często towarzyszą ADHD u dzieci, w tym opozycyjna buntownicza choroba, zaburzenia zachowania, lęk oraz depresja.
Te współwystępujące zaburzenia mogą znacząco utrudniać diagnozowanie i leczenie ADHD oraz wpływać na interakcje dziecka z rodzicami, nauczycielami i rówieśnikami. Dlatego tak ważne jest, aby diagnoza była dokładna.
Leczenie
W przypadku ADHD i ADD można wprowadzić zmiany w stylu życia, które przyniosą ulgę w objawach:
- Jedzenie zrównoważonej i zdrowej diety.
- Regularna aktywność fizyczna.
- Ustanawianie dobrych praktyk snu.
- Współpraca z nauczycielami, jeśli zaburzenie dotyczy dziecka.
W niektórych przypadkach konieczne może być przyjmowanie leków, takich jak Ritalin lub Adderall. Lekarz pomoże dobrać najlepszą strategię leczenia ADHD lub ADD.
Kiedy iść do lekarza
Każda diagnoza ADD lub ADHD powinna być przeprowadzona przez wykwalifikowanego pracownika służby zdrowia, który oceni, czy dana osoba spełnia kryteria diagnostyczne.
Zrozumienie złożoności ADHD i ADD pomaga uniknąć frustracji związanej z długim procesem diagnostycznym oraz minimalizuje ryzyko błędnej diagnozy.
ADHD u dorosłych i dzieci
Objawy ADHD i ADD mogą się zmieniać z wiekiem, a te same symptomy mogą objawiać się inaczej u dzieci i dorosłych.
Nadpobudliwość
Dzieci z objawami nadpobudliwości często są w ruchu, biegają, wspinają się i grają w sposób, który może być nieodpowiedni. W klasach mogą wstawać, przeszkadzać innym oraz prowadzić rozmowy w sposób nadmierny. Dzieci często wibrują na miejscu, bawią się przedmiotami w rękach i mają trudności z pozostawaniem w jednej pozycji.
U dorosłych fizyczne objawy nadpobudliwości mogą być zastąpione uczuciem niepokoju. Nadpobudliwość może przejawiać się w formie stukanie nogami, granie ołówkiem czy wiercenie się.
Dorośli często zmieniają pracę przy pierwszym znaku nudy i mogą zostawiać projekty niedokończone. Często mają problemy z długim siedzeniem w jednym miejscu.
Impulsywność
Impulsywne zachowania mogą występować zarówno u dzieci, jak i u dorosłych, jednak w nieco inny sposób. Dzieci mogą być postrzegane jako niegrzeczne, gdy wypowiadają odpowiedzi bez czekania na swoją kolej, przesuwają się w linii czy biegają bez patrzenia.
Dorośli mogą przejawiać impulsywność poprzez nieprzemyślane wydawanie pieniędzy, lekkomyślne prowadzenie pojazdów lub podejmowanie ryzykownych decyzji osobistych. Mogą również mówić, co myślą, nie zastanawiając się, czy to może zranić innych.
Nieuwaga
U dzieci nieuwaga może objawiać się jako niedbałe błędy w pracy szkolnej, krótki czas skupienia, niedokończone zadania domowe oraz brak uwagi na szczegóły. Mogą także nie słyszeć, gdy są bezpośrednio do nich mówione.
Objawy nieuwagi u dorosłych są podobne, ale mogą przejawiać się inaczej. Dorośli mogą zapominać o rutynowych zadaniach, takich jak wynoszenie śmieci, odbieranie dzieci ze szkoły czy składanie ważnych dokumentów.
Często tracą lub zapominają o rzeczach, które używają na co dzień, takich jak klucze, numery telefonów i istotne dokumenty. Dorośli z ADD mogą również zmagać się z problemami z motywacją do działania.
Nowe badania i dane na rok 2024
W 2024 roku badania nad ADD i ADHD ukazują nowe perspektywy w diagnostyce i leczeniu tych zaburzeń. Nowe metody terapeutyczne, takie jak neurofeedback, zyskują na popularności, oferując pacjentom alternatywne podejście do radzenia sobie z objawami. Badania pokazują, że terapie oparte na uważności mogą również przynieść korzyści, pomagając pacjentom zwiększyć kontrolę nad swoim zachowaniem.
Dodatkowo, znacząco wzrosła liczba dzieci diagnozowanych z ADHD, co może być częściowo wynikiem zwiększonej świadomości społecznej oraz lepszego dostępu do specjalistów. Statystyki wskazują, że w ciągu ostatnich pięciu lat liczba diagnoz wzrosła o około 20% wśród dzieci w wieku szkolnym.
Nowe badania wskazują też na korelację między ADHD a innymi zaburzeniami, takimi jak zaburzenia lękowe czy depresja, co podkreśla konieczność holistycznego podejścia do leczenia. Współpraca między specjalistami z różnych dziedzin staje się kluczowa, aby skutecznie wspierać dzieci i dorosłych z ADHD.
